“Gezellig op excursie in een oorlogsgebied”. Zo kopte Nina Jurna in NRC een reportage over toerisme in de Braziliaanse sloppenwijken. Dit bizarre en toch steeds vaker voorkomende fenomeen komt inmiddels op vrijwel elk continent voor. Maar wat zoeken toeristen op deze plekken? En wat vinden ze daadwerkelijk tijdens deze trips?
Al in 1880 trokken rijke inwoners van Londen in bussen naar de Londense sloppenwijken ten oosten van de stad voor wat Koven (2004) slumming noemt. Sinds die tijd heeft het sloppentoerisme zich verspreid over vrijwel alle continenten. De bekendste plekken voor sloppentoerisme zijn de favelas in Brazilië en de townships in Zuid-Afrika. Inmiddels zijn deze plekken “must-do’s”: favelatours en townshiptours zijn populaire aanraders op TripAdvisor en andere reiswebsites. Toch kan zo’n bezoek een aanzienlijk risico met zich meebrengen. Vorige maand nog werd een Spaanse toeriste doodgeschoten tijdens een favelatour in Rocinha. Misschien is dit gevaar juist één van de redenen die sloppentoerisme zo interessant maken. Want eigenlijk is het een bizarre, gênante gewaarwording, als rijke toerist iemands armoede gaan bekijken. “Ze hebben het thuisfront in elk geval wel iets spannends te vertellen”, schrijft Jurna over de deelnemers van een favelatour in Rocinha. Het geeft natuurlijk wel een adrenalinekick, rondlopen op een plek waar drugsdealers de baas zijn en de politie onschuldigen doodschiet, vandaar de term struggle junkies. Tegelijkertijd is het veilig genoeg voor de blanke toeristen, die worden toch niet zomaar neergeschoten door politie. Privilege resulteert wat dat betreft in een soort ‘dat overkomt mij toch niet’-naïviteit. In dit opzicht zijn blanke toeristen veiliger in dit gebied dan de inwoners zelf. Kijk voor de grap eens naar de recensies van Rocinha op TripAdvisor: “Kreeg zeker niet het idee dat het hier onveilig is”, “Its not the seedy, dirty and desperate place you might think”, “a guy carrying machine gun smiled and said OLA to me!”. En dit in een gebied waar een aantal maanden geleden nog 950 militairen werden ingezet om het geweld onder controle te krijgen.
Sloppentoerisme wordt vaak uitgelegd (of goedgepraat?) in het kader van filantropie. Het doel van sloppentours is dan om eye-opener te zijn. Het zien van armoede en erbarmelijke leefomstandigheden kan natuurlijk aanzetten tot meer ontwikkelingshulp. Hoewel de tours niet ingericht zijn om een negatief beeld te schetsen van de sloppenwijken. Sterker nog, de tours door de favelas benadrukken juist dat het gros van de inwoners hardwerkende mensen zijn, dat de voorzieningen minder slecht zijn dan men verwacht, en dat het over het algemeen “best gezellig” is. In de townships geldt hetzelfde: “Hoewel je het misschien niet voor kunt stellen, de bewoners van de townships zijn niet ongelukkig in hun woonomgeving. Ze kunnen hier hun eigen cultuur en levensstijl behouden, vaak met grote families bij elkaar. Er wordt, te midden van de armoede en problematiek, wel degelijk genoten van het leven – maar dan op hun eigen manier” (Kaapstadmagazine). Deze beeldvorming staat haaks op het klassieke Derde Wereld-beeld van het kindje met hongerbuikje. De ogen van de toerist worden geopend op een andere manier. “Ze hebben het hier eigenlijk best goed”, is dan de conclusie van de trip. En zo kan de toerist weer met een gerust hart terugkeren naar het resort aan zee, waar het onbeperkte buffet op hem staat te wachten na een frisse duik in het zwemparadijs.
Bronnen
Frenzel, F. & Koens, K. (2012). Slum Tourism: Developments in a Young Field of Interdisciplinary Tourism Research. Tourism Geographies 2(14), p. 195-212. https://doi.org/10.1080/14616688.2012.633222
Kaapstadmagazine. http://www.kaapstadmagazine.nl/
Koven, S. (2004). Slumming: Sexual and Social Politics in Victiorian London.
Phillips, D. 2017, 22 september. Brazil’s army returns to Rio favela amid clashes between gangs and police. https://www.theguardian.com/world/2017/sep/22/brazils-army-deployed-to-rio-favela-amid-clashes-between-gangs-and-police
Rocinha. TripAdvisor. https://www.tripadvisor.nl/Attraction_Review-g303506-d662637-Reviews-Rocinha-Rio_de_Janeiro_State_of_Rio_de_Janeiro.html
LON 
Leave a Reply